زره بافي يكي از هنرهاي بسيار كهن بشري بشمار مي رود 

زره بافی چیست؟
زره بافي از در هم تنيدن مفتول هاي فلزي بر اساس الگوي تن پوش و كلاه خود بدست مي آيد و يكي از هنرهاي بسيار كهن بشري بشمار مي رود . اما متاسفانه نمي توان تاريخي دقيق براي شروع آن ذكر نمود و آنچه بر اساس روايت هاي شفاهي روشن گرديده ، و نيز بر اساس برخي اشعار، حضرت داوود(ع)به هنر فلز كاري به منظور توليد لباسهاي جنگي اشتغال داشته است.

ابزار و دستگاههاي مورد نياز
ميله هاي فلزي از شماره 1 تا 7 :به منظور عمل پيچاندن مفتول هاي فلزي (آهن،مس و برنج) بر روي آنها و به منظور تبديل اين مفتول ها به حلقه هايي كه عمل بافتن بر روي آنها انجام پذيرد،كاربرد دارد.

مفتول هاي مخصوص زره بافي : به طور معمول از جنس آهن ،مس،برنج ، استيل ، آهن و گالوانيزه مي باشد،و در1 ميليمتر مي باشند. / 1 و 2 ، 0/8 ، 0/ اندازه هاي 5

مراحل تولید زره

دريل : از اين دستگاه به منظور نصب ميله ها توسط آچارهاي مخصوص استفاده مي گردد كه در نهايت، عمل پيچاندن مفتول هاي فلزي(آهن،مس،برنج و استيل) بر روي اين ميله ها انجام مي پذيرد.

كاتر:به منظوربريدن مفتول هايي كه به صورت فنر درآمده ،به كار مي رود.

دم باريك : عمل بافتن حلقه هاي تهيه شده از مفتول ها براساس سايز بندي افراد توسط اين وسيله انجام مي پذيرد.

سيم چين:به منظور بريدن قسمتهاي اضافي حلقه هاي فلزي و سيمها به كار مي رود.

پرچ:ميخهايي كه به منظور تعبيه كردن بر روي بست و اتصال به زره كاربرد دارد.

دستگاه پرچ كن:دستگاهي كه به منظور پرچ كردن بست بر زره كاربرد دارد.

آچارهاي مخصوص :به منظور تعويض ميله هايي كه سر دريل بسته مي شودو همچنين براي نصب دستگاه كاتر به ميز كارو عوض كردن تيغه كاربرد دارد.

تيغه الماس:تيغه اي كه به منظور جاگذاري در دستگاه پرس و بريدن سيم كاربرد دارد.

مراحل توليد زره
1- ابتدا جنس و ضخامت مفتول، متناسب با محصول مورد نظر انتخاب مي شود. جنس مفتول ها مس، برنج، آهن و 1 ميليمتر مي باشند. / 1 و 2 ، 0/8 ، 0/ ... و سايز مفتول ها 5

2- با كمك دريل و ميله هاي مخصوصي كه روي دريل بسته م ي شود مفتول ها به شكل فنر در مي آيند. در اين مرحله دريل توسط گ يره اي كه به ميز كار بسته شده ثابت مي گرد د .ميله مورد نظر كه ضخامت آن با توجه به قطر داخلي حلقه ها متفاوت است ، به دريل بسته شده و با روشن شدن دريل مفتول دور آن پيچيده و فنر تشكيل مي گردد.

3- فنر به كمك كاتري كه به ميز كار بسته شده ، بريده مي شود و حلقه هاي مورد نياز كه واحدهاي ابتدايي بافت زره مي باشد بدست مي آيد.

4- حلقه ها به كمك دو عدد "دم باريك" كاملا صاف و آمادهء بافت مي شوند.

5- واحدهاي ابتدايي جهت بافت داراي 5 حلقه مي باشند. بدين صورت كه 4 حلقه درون 1 حلقه قرار مي گيرد.

6- تكثير اين واحدها و اتصال آنها به يكديگر موجب پيدايش بافتي منسجم مي گردد كه از اين زمينه مي توان با كمك الگوهاي مناسب به فرم هاي زره و كلاه خود دست يافت. به عنوان مثال 26 واحد براي زره سايز نوجوانان توليد مي گردد.

چنان عجین بوده که عرفان و فرهنگ و ادب ایرانی را به زیباترین گونه ای به تصویر کشیده و صدر نشین موزه های دنیا گردیده و نام ایران را در دورترین نقاط دنیا بلند آوازه ساخته است. با این حال به بیان برتری های این کالای برگرفته از هنر چند هزار ساله ایرانی نسبت به آن کالای صنعتی که تنها ظاهر خود شبیه به عروس زیبای شرق آراسته، و از قبل ارزانی مقدار ، بازار آن رونقی یافته، می پردازم.

درود بر آنها که از سر پنجه هنرمندشان سالیان دراز است که خلقی با اشتغال بکار آن روزی می خورند.

و سخن خود را با بیتی از سعدی شیرین سخن آغار می کنم:

خاک مشرق شنیده ام که کنند به چهل سال کاسه چینی

ده به روزی کنند در بازار لاجرم قیمتش همی بینی

دیدار فرشهای دستبافت که از مواد اولیه مرغوب و بی عیب تولید شده باشند، در انسان ایجاد سرور و نشاط می نماید، این نکته ای بسیار جالب و سحر انگیز است که تجربه آن را به همه توصیه می کنیم و ولی فرشهای ماشینی از دور زیبا هستند و از نزدیک جلوه ای ندارند.

گذشت زمان رنگهای فرش دستبافت را جلا می دهد و بر لطافت آن می افزاید در حالیکه از جلوه فرش ماشینی می کاهد و آن را بی روح می کند.

فرش دستبافت در هر کجا گسترده است در زمستان گرم و در تابستان خنک می باشد ولی فرش ماشینی بدلیل آنکه از مواد پلاستیکی تهیه شده است این خاصیت را ندارد.

فرش دستبافت در صورتیکه تمیز نگهداری شود هیچ گونه حساسیت و مخاطره برای سلامت دارندگان آن ایجاد نمی کند، در صورتیکه فرش ماشینی بدلیل استفاده از مواد پلاستیکی مخاطراتی را در بر دارد بطوریکه با عبور و مرور بر روی فرش ماشینی مقداری از پرزها که در این عبور و مرور حالت کهربایی به خود گرفته است در هوا معلق می شود و در مواردی باعث بروز حساسیت های تنفسی می گردد.

در صورتیکه در نگهداری فرش دستبافت دقت شود با گذشت زمان بر ارزش آن افزوده می شود و چون سرمایه ای باقی می ماند، درمقابل فرش ماشینی به سرعت مستهلک می شود و سرمایه ای محسوب نمی شود.

منبع:

https://www.beytoote.com/art/farsh/mechanical-carpet-statements.html

گليم مناطق مختلف ايران

گليم ايل سون ( شاهسون ):
سون ها از اتحاد 50 ايل در ناحية آذربايجان به وجود آمده اند. مهم ترين بافت آنها گليم هاي سوماك است كه در زبان محلي به آن ورني مي گويند. به طور كلي از طرح هاي هندسي شكسته با رنگ هاي ملايم استفاده مي كنند و كمتر مي توان دو گليم ايل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه يافت. بهترين رو اسبي در ايران جل اسب هاي سون است كه به صورت 6 تكه با رنگ هاي متنوع است.

گليم لري:
لرها گليم هاي مرغوبي مي بافند كه اغلب با رنگ هاي سياه، سبز، آبي، سفيد با نقوش خاص منطقه مشخص مي شود. بهترين بافت لرها خورجين بزرگ براي نگهداري اثاث خانه است. حاشية آنها را براي آنكه محكم باشد قالي بافي مي كنند.

گليم هرسين:
گليم هرسين بنا بر ذوق و سليقة بافنده و شرايط اطراف او بافته مي شود. در حاشيه و زمينة نقش ها ريز و پر بافته مي شوند، به طوري كه جاي خالي در اين گليم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بيد بودن در حاشية گليم استفاده مي كنند. رنگ هاي گليم هرسين عمدتاً به سفيد، سرمه اي، سبز و قرمز و اخيراً سرخابي محدود مي شود.نقوش بيشتر داراي حاشيه، كناره و چند ترنج در امتداد يكديگر و در وسط هستند.كه درون همة سطوح پر از نقوش حيوانات و اشكال مشخصة هرسين است.حاشيه ها بيشتر به صورت چهارضلعي، لوزي يا مثلثي در دنبال يكديگر هستند.در بعضي بافته ها طرح فقط يك فرم است كه با بازي رنگ و جا به جايي آن گليم را بافته اند.مثلاً در حاشية تيرة آن فرم روشن است و در زمينه، كه روشن است، آن فرم تيره بافته شده است.

گليم بلوچ:
بلوچ ها به دليل شرايط اقليمي هميشه با طبيعت در پيكارند و همواره آرزوي برخورداري از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت هاي خود بيان كرده اند.
معمولاً سرتاسر گليم بلوچ از بافت راه راه شكل گرفته كه در هر رديف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم مي خورد. رنگ هاي تيره مانند قهوه اي، قرمز تيره، شتري و آبي سير و رنگ هاي روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصة طرح هاي بلوچ اند.

گليم خمسه:
خمسه از يگانگي پنج ايل شيراز تشكيل مي شوند. بافت هاي سوماك خمسه ده بيد نام دارد. متداولترين طرح گليم ها زمينه اي طبيعي به رنگ تيره است كه ستارگاني مورب به صورت لوزي هاي متداخل روي آن بافته شده است. گليم هاي ستاره اي را اغلب به صورت كم عرض مي بافند و بعد به هم مي دوزند. گليم هاي جديدتر گاه زمينه اي سفيد با عرض بيشتر دارند

گليم سنه:
سنه امروزه سنندج ( مركز استان كردستان ) ناميده مي شود. در هيچ جاي ايران گليم هايي به ظرافت گليم هاي سنه بافته نمي شود. طرح آن بيشتر طرح هراتي آميخته با طرح بوته اي و خطوط مورب در رنگ هاي متعدد است. زيباترين طرح گليم سنه، ترنجي در وسط و زمينه اي رنگي دارد و بته اي نيز با ظرافت در آن بافته شده است.

گليم قشقايي:
رنگ هاي تند و شاد از ويژگي هاي گليم قشقايي است، اما رنگ هاي متضادي نيز در كنار رنگ هاي قرمز و زرد به كار مي رود. نقوش هندسي بخش اساسي طرح هاي قشقايي هستند، مانند: هشت ضلعي، ستارة هشت پر، تصاوير طاووس، بز، آهو و .... دار هاي قشقايي اغلب قابل حمل و نقل است. در كوچ دار را روي شتر يا قاطر حمل و نقل و موقع كار به روي زمين پهن مي كنند.

گليم افشار:
طرح مخصوص افشار معمولاً ستاره هاي متعدد بر روي زمينه اي به رنگ طبيعي يا رنگ سير است. نقش ها، گل هاي ستاره اي هستند كه به صورت مورب كنار هم چيده مي شوند و به صورت لوزي در هم نمايان مي گردند.

گليم پارچه اي:
در آذربايجان بافته مي شود كه به آن گوينه مي گويند.

گليم زرند:
كه داراي بافت چاك دار كوچك مي باشد. غالباً كار عناصر ترك زبان شاهسون است كه تعداد زيادي از آنها در اين منطقه مقيم گرديده اند.گليم هاي زرند دراز، باريك و بادوام اند.طرح هاي قراردادي با گل و گياهي با مو خزنده و گاهي به صورت طرح لوزي مشبك و يا دو تا سه ترنج درهم هستند.

گليم تركمني:
گليم تركمني سبك و محكم است. در اين گليم ها رنگ مهم ترين عامل است و رنگ قرمز با سايه روشن هاي مختلف نقش ويژه اي دارد، رنگ هاي ديگر نارنجي، آبي، سبز و گاهي زرد است.اين رنگ هاي متضاد هماهنگي زيبايي به وجود مي آورند.قبيلة تركمن ها طرح هاي خود را بر حسب نقش اصلي طبقه بندي مي كنند كه آن را گل مي گويند، و آنها را به شكل شش يا هشت وجهي منقوش مي كنند.هر گل نمودار يك خانوار است.معمولاً نقش هاي تركمني چهار قسمت دارد. دو تاريك ( شب )، دو روشني ( روز ) است. نيروي زندگي در هر ( ابه ) در مركز است ( يعني پدر ). مجموعة نقوش حاشيه اي دارد كه فاميل ها را از يكديگر جدا مي كند كه به صورت مجزا اما همه در كنار يكديگر هستند.

گلیم نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تاروپود به یکدیگر ایجاد میشود . معمولا تار آن پنبه و پشم وگاهی نخ ابریشم و پود آن از نخهای پشمی و کرک و ابریشم به صورت رنگی استفاده می شود . این فرش در زبان فارسی نامهای مختلفی دارد. گلیم در افغانستان - گیلیم در اوکراین -بداس در قفقاز - لیاط در سوریه و لبنان - چیلیم در رومانی و همچنین کیلیم در ترکیه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهای متفاوت أن است .

تاريخچة گلیم بافي

انسان از زمان های كهن از پوست حیواناتی كه شكار مي كرده به منظور پوشش و محافظ بدن در مقابل تغييرات جوي و نیز به عنوان زیر انداز استفاده مي كرده و به تدریج با رواج دامداری و ریسیدن پشم، بافتن در ميان قبایل ابتدائی رواج یافت و جزو اولین هنرها و صنایع قبیله ای به شمار آمد.

هر چند به روشنی مشخص نیست كه نخستین بار در کجا و توسط چه قوم و قبیله ای بافت پارچه های اوليه كه همزمان با شروع بافت گلیم بوده صورت گرفته اما بر اساس کاوش های باستان شناسي شواهدی از بافندگي در ميان ساکنان فلات ایران و سرزمین های همجوار به دست آمده.از جمله در غارهاي جنوب شرقی درياي مازندران ( غار کمربند و هوتو در نزديكي بهشهر ) آثاری پیدا شده كه پرورش گوسفند و بز و ریسیدن پشم و موی آنها را به دست مردمان این منطقه در 8000 سال پیش به اثبات مي رساند.

همچنین تکه پارچه ای 8000 ساله بافته از موی بز در کرانه های درياي مازندران و پارچة كتاني 6000 ساله اي هم از شوش به دست آمد.

با همة این ارزیابی ها نمي توان تاریخ دقیق براي گلیم ارائه كرد. قديمي ترين فرش كشف شده دنيا به نام پازيريك متعلق به 350-500 ق م مي باشد.

گليم بافي مقدمه اي براي بافت فرش بوده است. تاريخ آغاز قالي بافي را به 1500-2000 ق م تخمين زده اند مي توان گفت تاريخ آغاز گليم بافي حدود 3000 تا 5000 ق م بوده است.

دستگاه هاي بافت گليم

به طور كلي دستگاه هاي بافت چهار نوع مي باشند:

الف- گليم ساده باف
دستگاه گليم ساده باف از يك كجو و چوب كمكي تشكيل شده و گليم به طور يكنواخت روي آن بافته مي شود.پشت و روي اين نوع گليم يكسان بوده و هر دو روي آن قابل استفاده است.

ب-گليم چرخي باف
دستگاه گليم چرخي باف داراي چهار كجو است. هر كجو به وسيلة كمان هايي جا به جا مي شود.در اين نوع بافت پود از لا به لاي تمام تارها رد مي شود . بافت به صورت يكساني پيش مي رود.در پشت گليم پودهاي اضافي روي هم قرار مي گيرند و به اين علت حاصل كار، گليمي محكم و ضخيم با پشت و روي متفاوت خواهد بود كه فقط يك روي آن قابل استفاده است

ج- جاجيم باف
دستگاه بافت جاجيم داراي چهار كجو و چند كمان است. تفاوت اساسي بين جاجيم و ساير انواع گليم، رنگي بودن تارهاي آن است كه مثل پود در ظهور نقش ها مؤثرند.پشت و روي جاجيم همانند گليم ساده بافت يكسان است.

د- گليم سوزني ( سوماك )
دستگاه گليم سوزني داراي يك كجو است و به طور كلي از نظر ظاهر به دستگاه بافت گليم ساده شباهت دارد.در اين بافت پودهاي اضافي در پشت گليم به صورت آزاد باقي مي ماند.بافت اين نوع گليم در ميان عشاير بسيار معمول است . اغلب براي تزئین مورد استفاده قرار مي گيرد.

انواع بافت هاي گليمي ايران

شيريكي پيچ ( شيركي پيچ ):
شيريكي پيچ نامي است كه بافندگان عشاير و روستايي كرمان به آن داده اند.ظاهري شبيه قالي دارد و همانند قالي با گره بافته مي شود و بر خلاف ديگر انواع گليم كه پود باعث تكميل و نماياندن نقوش آن مي شود، پود تنها باعث اتصال تارها به يكديگر و در پشت گوشت ( پرز ) گليم مخفي است و قابل رؤيت نيست.نقوش به وسيلة گره اي كه بر روي تار زده مي شود به وجود مي آيند.گره زدن در شيريكي پيچ دو نوع است. گره متن، كه با كمك آن نخ رنگي از روي دو تار مي گذرد و به پشت برگردانده مي شود و از زير رشتة اصلي رويي عبور و ايجاد گره مي كند.دومين گره، گرة آبدوزي است.در اين گره، پود رنگي دو بار روي دو تار قرار مي گيرد و خط پهن تري ايجاد مي كند.پس از اتمام عمليات گره زني در هر رديف پود گذاري انجام و بين پود و گره ها درگيري ايجاد مي شود.اين عمل به وسيلة شانه يا دفتين صورت مي گيرد.

نقوش شيريكي پيچ از محدودة هندسي بالاتر مي رود و گاه توازن و هماهنگي را از تركيب نقوش غير متقارن به دست مي آورد. نقش بوته جقه در ميان نقوش شيريكي پيچ ديده مي شود كه دو گل گرد در ميان آنها تعبيه شده كه نسبت به يكديگر متقارن اند.حاشيه ها اغلب زنجيره اي و مركب از يك شكل هندسي مكررند كه بين دو خط موازي قرار مي گيرند.اين حاشيه ها را حاشيه هاي چرخي مي نامند.گل متن كشميري است كه سراسر متن را با تكرار خود پر مي كند.نقوش ديگري كه در بافت اين محصول رواج دارند عبارتند از: قارا، گل شاه عباسي، گل كرماني و جفت گل. رنگ هاي انتخابي بافندگان شيريكي پيچ معمولاً رنگ هاي تيره است.يك نوع حاشية ديگر، حاشية وكيلي است كه در گل هاي گرد وسط دايره هاي كوچك درون گل معمولاً به رنگ قرمز و زمينة آن به رنگ سبز است.

وَرني:
ورني گليمي فرش نما است كه بدون نقشه و به شكل ذهني توسط زنان و دختران دشت مغان و عشاير حومة اهر، ارسباران و مشكين شهر ( در استان آذربايجان شرقي ) توليد مي شود.توليد ورني عموماً در نقاط قشلاقي انجام مي گيرد و نقوشي كه بر روي آن نقش مي بندد نشانگر محيط زيست و انعكاس آن در اذهان زنان و دختران عشاير است.بيشتر نقوش از اشكال حيوانات و وحوش منطقه تأثير گرفته و نقوش عمدة حيوانات عبارتند از گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ و خروس، گربه، مار، عقاب، گوسفند، ببر، شتر، روباه، شغال، طاووس و پرندگان محل كه به صورت سادة هندسي بافته مي شوند.

رنگ هاي ورني، زمينه اي لاكي، سرمه اي، كرم، سفيد، پيازي و آبي روشن با نقوش حيوانات در وسط و حاشيه اي حداكثر به عرض 20 سانتي متر در طرفين دارند.

گليمچه:
نوع ديگري از گليم هاي ايراني است كه در بيجار و روستاهاي اطراف سنندج با استفاده از شيوة بافت و مواد اولية ديگر انواع گليم تهيه مي شود. تفاوت آن با گليم هاي معمولي كوچك بودن آن است و نقوش آن نيز متنوع تر از گليم است چنانچه گليم هاي كردستان اكثراً داراي اشكال ساده و نقوش آن بيشتر به صورت خطوط افقي است در حالي كه گليمچه هاي كردستان غالباً داراي نقوش متنوع هستند.
در روستاهايي از بخش هاي ساري نوعي گليمچه با تار پنبه اي و پود پشمي در ابعاد 70 × 110 سانتي متر بافته مي شود در سال هاي اخير متقاضيان زيادي دارد ( گليمچة متكازين ).

زيلو:
در اغلب مناطق روستايي با نخ پنبه اي بافته مي شود و بيشتر به عنوان زيرانداز تابستاني مورد استفاده قرار مي گيرد.در بيشتر نقاط، زيلو با دستگاه هاي بافندگي بافته مي شود، ولي در مناطق روستايي شهرهاي تهران ، ساوه، كاشان و يزد به شيوة بافت گليم بافته مي شود.ظاهري زمخت دارد و از نظر تنوع رنگ و نقش قابل مقايسه با ديگر انواع گليم نيست. عمده ترين مادة اولية زيلو بافي را نخ پنبه اي تابيده شده تشكيل مي دهد و معمولاً 6 تا 8 نخ يك لا در كنار يكديگر قرار مي گيرند و تابيده مي شوند و به مصرف پود مي رسند.

پِلاس يا پالاس:
ظاهري شبيه گليم درشت بافت دارد و در برخي مناطق از جمله يزد توليد مي شود.تار و پود آن از پنبه است و در اندازة 250×350 سانتي متر بافته مي شود.

مَسنَد:
در روستاهاي بخش نمين شهرستان اردبيل نوعي گليم با ابعاد كوچك (100×150 سانتي متر ) بافته مي شود كه مسند نام دارد و سابقة بافت آن در اين محل به 50 سال مي رسد. مسند داراي طرح هاي محلي بوده و از ظرافت و زيبايي خاصي برخوردار است.

جُل:
در جل نقوش به صورت سوزن دوزي است كه پس از اتمام بافت زمينه اي ساده بر روي آن دوخته مي شود. اين نوع بافت ها از يك طرف قابل استفاده اند و پشت و رو دارند.جل براي پوشاندن چهار پايان عرق كرده استفاده مي شود.

سجاده:
فقط براي نمازگزاري بافته مي شود و نقشي نزديك به نقش محرابي قالي دارد و به دليل كوچكي و سبكي حجم آن نمازگزار مي تواند آن را با خود حمل كند.

چيق:
در بيشتر ايلها براي ديوار چادر با قسمت كردن چادرها به كار برده مي شود. چيق ها پشت و رو ندارند و از هر دو طرف همان زيبايي را دارند.نقوش خاص چيق ها به دليل واحد درشت بافت كه در چيق يك ني است همان نقوش سنتي گليم هاست كه بنا به روش بافت تغيير كرده است.

بته عنصری تزئینی است که ریشه ای بسیار عنی و پیچیده در ایران دارد که به شکل شعله آتش ، میوه ، درخت کاج ، سروی خمیده ، مرغی که سر درسینه فرو برده ، زاهدان ماد ر ویا زنی که چادر به سر دارد و سر در گریبان فرو برده است

گروهی بته را مظهر رمزی شعله آتشکدههای زرتشتی ، تمثیل بادام ، گلابی ،انجیر ، ودر جایی به میوه نخل ، سنوبر دانسته اند ویا پرنده مهر یا مشتبه ساختن آن با شیارهای رودخانه جوضا که در مسیر خود از دره کشمیر به جلگه هندوستان می رود ، میوه انبه ویا سو گی به معنی طوطی ماده در هندوستان ونشانه احترام و اعتقادی است که در باور های عامه دو کشور ایران و هند برای این نقش قا ئلند . در زبان انگلیسی بته معمو لا به نام مخروط لاغر شده یا میوه کاج باریک شده است .

به هر حال بته را بیشتر به درخت وگیاه ربط داده اند تمام موارد مذکور طرحهایی هستند که جزئی از اسطوره ها و اعتقاذات ایرانیان قدیم بوده و تحت تاثیر فرهنگ و شرایط اجتماعی قرنها بعد تغییر فرم و شکل داده است اخیرا برخی به این نتیجه رسیده اند که این نقش مایه تجسم یا فته گیاهی هندی است وبه تبع آن یقین کرده اند که بته جقه از هند به ایران آمده است اما شواهد تاریخی بسیاری دردست است که بته دراصل سرو بوده ،سروی که تارک آن از باد خم شده و بر خلاف تصور رایج ( بیشتربه حکم فراوانی این نقشمایه در شال کشمیر ) از ایران به هند رفته است سرو در دوره پیش از اسلام دیگر بار مذهبی و رمزی ندارد و صرفا مداومت یک نقش مایه سنتی است وحتی ادامه حیات درخت سرو در بقاع زیارتگا هها و قدمگاهای عصر اسلامی تداعی کننده مفهوم مذهبی سرو پیشینیان نیست . کسانی نیز تا به جایی پیش رفته اند که منشا آن را از خط هیروگلیف وتصویر شناسی و خط تصویری مصری دانسته اند .

اما در جاهای بیشتری به سروی که تارک آن از باد خم شده و نماد رمزی شعله مذهب زرتشت ، ذکر گردیده است . پس ازبرسی ریشه و وجه تسمیه بوته بی ربط نمی باشد که سیر و تحول و تطورآن را دنبال کنیم . بته ای که ازهزاره هشت قبل از میلاد تا دوره هخامنشی درهنرها به کار برده می شود، بیشتر بته بادامی بود و تعداد کمی از آنها خمیده هستند . از نمونه های یافته شده که شاید اولین بته مشاهده شده در تاریخ هنر ایران است ، نمونه ای که یافته شده در پیکر کنده های آشوری ایلامی متعلق به سه هزار فبل از میلاد است و گلدانی را می بینیم که دو عدد برگ بته مانند از آن آویزان است .

این بته ها ساده و عاری از تزئین هستند . نقشه برجسته مذکور هم اکنون در موزه بغداد است سیر وتحول و تطور سرو به صورت نگاره بته ای فرآینده ای است بسیار طولانی و پر پیچ وخم که قابل تفکیک به مراحل قبل از اسلام و بعد از اسلام است . وجه تمایز مرحله یکم در منزلت خاص سرو بوده به عنوان درخت مفدس و یک مظهر رمزی ، مذهبی و نشانه ای ازخرمی و همیشه بهاری و نیز مردانگی که سر آغاز آن هنر ایلامی - عاشوری و سرانجام آن هنر هخامنشی لست اما در ادوار پس از اسلام مفهوم مقدس خود را از دست داده و صرف یک نقش سنتی در هنر ها به کار می رود

هخامنشی : بر روی حجاری های ، و جامه های مختلف طلایی ، وسایل رزم ، گلدان و زینت آلات می توان دید که بته ها در این دوره کم کم خمیده می شوند .

اشکانی : نمونه های بسیار کمی از آثار هنری و متنوع ایرانی در دست است . در نقوش دوره اشکانی طراحی برگه با دم برگی بسیار نازک شبیه بته جقه دیده شده است

ساسانیان : در این دوره تنوع آثار را می توان در ظروف نقره ای و طلایی ریتون ، شمشیر ، انواع بافته ها ، معماری ، کچ بری و زیورآلات می توان دید دراین دوره درزمینه نقوش بته جقه ای بیشتر از فرم بته های دیگراستفاده شده و تنوع فرم بسیاراست . فرم بادامی سرو کاج خرمی و ... قابل توجه است که حتی علامت مخصوص سا سانیان نیز بر طبق نظر برخی مورخان و محققان از فرم بته گرفته شده و بیشتر توجه هنرمندان این دوره استفاده از جقه در طراحی اشکال دیگر است مانند بال و پر پر ندگان و ایجاد تر نج از تر کیبات بته جفه ای در حجاری های طاق بستان در دوره ساسانی حدود ششصد میلادی در اطراف نقش یک سیمرغ تزئیناتی مشاهده می گردد که بسیار شبیه به طرح بته جقه یا همان سرو که تارکش را باد خم کرده است وجود دارد .

قابل ذکر است که این نقوش بر روی جامه شاه که سوار بر اسب است ، نیز نقش گردیده بنا براین نقش بر روی پارچه های آن دوره استفاده شده است و همین طور در طرح آنتی نوئه قوچ ( سئو 6- 6 میلادی ) از گورستان زیر زمینی انتی نوئه در مصر دو قطعه بافته به دست آمده که نقوش برگ مانندی شبیه به بته جقه اطراف این قوچ نمایان است . در دوره ساسانی نقش بته با طرح جانوران است.

سقوط ساسانی و ظهور اسلام : از این دوره به بعد بته مفهوم اصلی خود را از دست می دهد . در موردپیشینه تاریخ بته در هنر مردم ایران نوشته اند که از زمان خلفای عباسی این نقش خصوصا در طرحهای قالی مورد استفاد قرار گرفته شده است.پس از اسلام سرو به نگارهای زینتی بدل میشودو همچون از ما هیت وبار مذهبی خود تن رها می کند . از قالب اصلی و طبیعی خود بیرون امده و به صورت بسیار ساده که تنها با دو خط منحنی پیوسته که رفته رفته تارک آن به یک سو خمیده میگردد ، ترسیم می شود اینجا است که ندفه بته جقه بسته می شود نقش بته بر روی سفالینه هایقرن 5هجری کاشان، گرکان، نیشابور ، ساوه و ری رواج داشته است متاسفانه از سده شش تا هشت هجری اثری از بته جقه نیست که مراحل تکوینی و تبدیل سرو ویا گیاه دیگری به صورت بته را بررسی کرد .

قالى‌ها و ساير زيراندازها براساس خصوصيات و مواد تشکيل‌دهندهٔ آنها، آسيب‌پذير و در معرض آفات و صدمات هستند. 
به‌منظور جلوگيرى از ايراد صدمات به فرش، در مراحل مختلف از جمله انباردارى مواد اوليه، رشتن و بافتن و بکارگيرى الياف، عدل‌بندى و حمل‌ونقل و بهره‌بردارى از فرش بايد اقدامات لازم صورت گيرد. 

مبارزه با آسيب‌هاى فرش از طريق مواد اوليه آن را ساده و ارزانى است؛ و نياز به تخصص چندانى ندارد. مثل انتخاب مواد اوليهٔ سالم و مراقبت در حفظ سلامت اين مواد در حين حمل‌ونقل، انبار کردن، شستشو، رنگرزي، ريسندگى و ...، ضد بيد نمودن فرش و مواد اوليه يکى از بهترين راه‌هاى اين مراقبت است. 
از طريق حفاظت فرش‌هاى بافته شده نيز مى‌توان اين مراقبت را ادامه داد: از تا کردن و لوله کردن دستباف‌ها بايد خوددارى شود. چنانچه لازم شد براى مدت طولانى اين کار انجام شود، بايد لابه‌لاى فرش تنباکو يا نفتالين يا ساير مواد ضد حشرات ريخته شود و به تناوب وارسى و هوا داده شود. فرش را بايد از رطوبت، گرما و تاريکى دور نگه داشت. از تابش مستقيم آفتاب به فرش جلوگيرى شود. فرش روى زمين گچى يا آهکى نيفتد، زيرا تأثير نامطلوبى روى ابريشم و رنگ آن دارد. فرش‌هاى ابريشمى براى مدت طولانى به ديوار آويخته نشود و يا زير پا نيفتد. پس از مدتى استفاده فرش سروته شود تا از همهٔ جوانب آن يکنواخت استفاده شود. فرش روى فرش پهن نشود. اجسام سنگين براى مدت طولانى روى فرش قرار نگيرد. همواره فرش تميز نگهداشته شود و از ورود اشياء خارجى به پرزهاى آن جلوگيرى شود. لکه‌هاى فرش بدون درنگ تميز و برطرف شوند. چنانچه فرش دچار سوراخ يا پارگى شد، سريعاً از طريق رفوگرى و فنون مربوط به آن توسط متخصص اين امر ترميم شود تا به ساير نقاط نفوذ نکند. در هنگام بسته‌بندى و حمل‌ونقل دقت لازم صورت گيرد. طول و عرض فرش بايد به‌اندازه يا کمتر از ابعاد محل استقرار آن باشد. فرش همواره جارو شود و از جاروبرقى براى اين کار استفاده شود.

تعمیر و مرمت
شما برای تعمیرات (مرمت) جزئی یک فرش یا قالی کهنه و قدیمی به چند ابزار احتیاج دارید و همه آن ابزار در خرازی‌ها و فروشگاه‌های فلزآلات در دسترس شما هستند. مقدار مواد مورد نیاز به میزان زیادی به نوع تعمیر و مشکلات تمیز کردن سطح کار شما مربوط می‌شوند.

ـ اتو: 
همراه با کاغذ خشک کن برای برطرف کردن لکه‌های گوناگون استفاده می‌شود.

ـ انبردست: 
یا دم باریک برای کشیدن سوزن نخ از وسط پرز فرش‌ها در زمان مرمت استفاده می‌شود.

ـ قیچی: 
جهت آراستن پرزها استفاده می‌شود. برای پرزهای کوتاه قیچی‌هائی که تیغه راست دارند و برای آرایش دیگر پرزها قیچی‌هائی که لبه‌دار هستند و تیغه منحنی دارند. (معمولاً شما می‌توانید با خرید قیچی‌هائی با لبه تخت به هدف خود برسید) ضمناً یک قیچی زنانه ۲۰ سانتیمتری نیز برای کارهای گوناگون مفید است.

ـ سوزن‌ها: 
شما برای مرمت‌های گوناگون قالی به مجموعه‌ای از سوزن‌های راست و منحنی احتیاج خواهید داشت. برای کار با نخ‌های کلفت سوزن‌های با سوراخ بزرگ انتخاب می‌شوند. شما به سوزن‌های مخصوص مرمت با سایزهای ۲۰ و ۲۲ و سوزن‌های خیاطی با سایزهای ۲ و ۶ و ۸ احتیاج خواهید داشت.

ـ انگشتدانه: 
در هنگام مرمت قالی بسیار ضروری است. بعضی وقت‌ها برای فشار دادن سوزن در برگشت از پرز فرش احتیاج به نیروی زیادی دارید و انتهای سوزن خیلی آسان به انگشت شما آسیب می‌رساند. شما همچنین به وسایل دیگری نظیر: فرش‌زن، جارو برقی، خاک‌انداز و جارو، سشوار، چاقوی کمکی، گیره چوبی بزرگ، طناب لباس، سوزن کلفت، موچین، چکش، میخ فرش و تیوپ مقوائی احتیاج خواهید داشت.

ـ پشم یا ابریشم: 
جهت مرمت پرزها و تعمیر ریشه‌های اکثر فرش‌ها و قالی‌ها استفاده می‌شوند. جهت هماهنگ کردن رنگ‌ها و اثر نخ‌های جدید کوشش و دقت کنید تا مانند نمومه اصلی شود.

ـ موم: 
برای لیز کردن و نرم کردن سوزن‌ها و نخ‌های پنبه و کتان استفاده می‌شود.

ـ کاغذ خشک کن سفید:‌ 
درزمان آزمایش ثبات رنگ‌ها استفاده می‌شود همراه با اتو در تمیز کردن اجسام ریخته شده روی فرش و جهت برطرف‌ کردن چربی‌ها و روغن‌ها استفاده می‌گردد.

ـ‌ شامپو فرش:‌ 
برای تمیز کردن فرش و قالی استفاده می‌شود.

ـ‌ دترژانت پشم:‌ 
در مواقع خاص استفاده می‌شود. دترژانت‌ها با کیفیت عالی جهت برطرف کردن لک استفاده می‌گردند.

ـ‌ گرد سیب زمینی:‌ 
جهت رنگبری در مواقع خاص استفاده می‌گردد.

ـ‌ نمک: 
برای برطرف کردن لک 
شما جهت نظافت اجسام گوناگون وقت زیادی صرف می‌کنید مثلاً اگر یک قطعه فرش لهستانی از دیوار خانهٔ‌ شما آویزان باشد یا یک تختهٔ‌ باریک چوبی و یا رومیزی، ‌آنها بسیار کم توجه بیننده را به خود جلب می‌کنند ولی آسیب دیدگی یک فرش که از آن برای پوشش کف اتاق استفاده می‌شود بسیار قابل توجه است. همچنین جهت تمیز باقی ماندن فرش و قالی برای مدت‌های زیاد در انبارها و محیط‌های روستائی نگهداری می‌شوند و این در حالی است که در شهرها همیشه آلودگی هوا مانند دیواری بلند فضای شهر را مسدود کرده است. 
علاوه بر نظافت منظم فرش‌ها و قالی‌ها شما باید به لکه‌های اتفاقی روی فرش خیلی زود رسیدگی کنید. عموماً اجسام متعددی بر اطراف خانه جهت دکور استفاده می‌شوند که می‌توانند از زیبائی رنگ و طرح فرش بکاهند همانطور که آنها می‌توانند به الیاف آن آسیب وارد کنند. سناریوی یک نمایش می‌تواند دلیل مناسبی برای درست اجرا نشدن آن باشد بر همین اساس قالی‌ها و فرش‌های لهستانی و تخته‌های باریکی که به دیوار آویزان شده‌اند اگر بدون دقت و بدون نظم و ترتیب و فقط جهت پر کردن دیوار و همچنین اگر به روش‌های غلط به دیوار کوبیده شوند به آنها آسیب می‌رسد. 
شما قبل از شستن یا برطرف کردن لک‌ها از روی فرش یا قالی باید ثبات رنگ‌ها را آزمایش کنید و البته اهمیتی ندارد که چند قسمت فرش آسیب دیده باشد. اگر هیچ رنگی پس نداد شما باید جاهای آسیب دیده را به یکی از روش‌های متعدد شستشوی فرش به وسیلهٔ‌ یک متخصص فرش‌های کهنه تمیز کنید. شرکت‌های قالی‌شوئی در شستن فرش‌ها دقت نمی‌کنند.

ـ گردگیری فرش‌های کوچک و بزرگ: 
همیشه قبل از شستشو و برطرف کردن لکه‌ها باید فرش‌ها گرد گیری شوند. برای برطرف کردن تکه‌های خاک و کثیفی‌ها که در یک جا جمع می‌شود باید بسیار دقت کرد چون در اثر آنها الیاف به تدریج فرسوده می‌شوند همچنین در اثر آنها تخم بید می‌تواند در الیاف رشد و نمو کند. جهت گردگیری فرش‌های کوچک و بزرگ آنها را در هوای آزاد و روی یک طناب لباس کلفت آویزان کنید. زمانی مناسب در روز برای خشک کردن آنها انتخاب کنید و تکه‌ها را به‌‌صورتی آویزان کنید و تا آنجا که ممکن است قسمت کوچکی از آنها روی هم افتاده باشند. برای اینکه ممکن است پشت آنها در معرض آسیب قرار گیرد. 
منبع:

https://www.beytoote.com/art/farsh/carpet-keep.html

نخست دستگاه قالی بافی را آماده کرده و از شیوه های ذیل اطاعت میکنیم:

1- در آغاز فاصله بالای دار (یردار) و زیر دار (زیر دار) از گوشه ها-کناره ها اندازه گیری کرده و از ریزبین و مساوی بودن آن اطمینان حاصل میکنیم.

2- نقطه مرکزی بالا و زیر دار را مشخص کرده  و علامت گذاری میکنیم  و اطمینان حاصل شود  که مرکز راز  دار و زیر دار در یک راستا هستند (برای اطمینان از اینکه مرکز سر دار و پایین دار در یک امتداد هستند می تاب از وسیله ای بنام شاقول کاربرد نمود).

3-سپس هر دو سو مرکز ذیل دار را به واحدهای 7سانتیمتر یا 10سانتیمتر بخش می نماییم و با در نظر اخذ میزان پخش چله ها عمل فوق را در مورد سر دار سپریدن می دهیم .(عرض چله ها باید روی سر دار بین 5تا20سانتیمتر اغلب از زیر دار باشد.) اعمال فوق را در اصطلاح سیه بندی می گویند که این اعمال در مورد اربعین کشی فارسی نیز سپریدن می شود0 بعد از انجام اعمال فوق دو شماره نخ  چند لا شده را جاسازی نموده که موازی پهنا دار به راست رو ها بسته می شوند و به آن نخ ها نخ زه می گویند. اولی را در حدود 30سانتیمتر بالاتر از زیر دار و دومی را با فاصله 30 سانتیمتر بالاتر متعلق به به طور افقی و موازی پهنا دار به راست روها گره می زنیم .طول زهوارها باید بلند تر از پهنا دار باشد الی بتوان به راحتی آنها را به راست روها گره زد. البته لازم به بیان است که در شیوه چله کشی درد فرش بافی به دو نفر دربایستن داریم الی چله کشی ریزبین و بدون نقص کشیده شود.

بعد از اعمال فوق نخهای چله را به چهره گلوله (توپک)در می آوریم سپس نفر اول سر گلوله (توپک) نخ چله را به نخستین محل علامت گذاری شده در روی ذیل دار گره می زند و با پروا به اینکه بخواهیم شمار شیرازه ها فرد یا جفت باشد. نخ اربعین را از رو یا زیر زهوارها رد می نماییم به عبارتی اگر بخواهیم تعداد شیرازه ها فرد باشند از روی نخ اول و از زیر نخ دوم عبور می دهیم و اگر بخواهیم شمار شیرازه ها زوج باشند از پایین نخ نخست و از روی نخ دوم عبور می دهیم. سپس گلوله را به تن دوم که بالاتر ایستاده است تحویل می دهیم و تن دوم به نوبه خود گلوله را از نخستین محل علامت گذاری شده از روی سردار عبور می دهد. و از پشت دار آن را به شخص نخست در زیر دار واگذار می کند و این شخص در این مرحله نخ اربعین را بر عکس مرحله پیش از روی نخ های زه عبور دیتا و این عمل آنقدر تکرار می شود تا اربعین های مورد بیچارگی روی سر دار و زیر دار بطور برابر و یکنواخت و با کشش یکسان تنیده شود. در واقع چله ها در فاصله بین زهوارها حالت ضربدر یا زیگزاگ پیدا می کند. بعد از اعمال فوق به جای نخ نخست یک تسمه چوبی و بعبارتی چوب کنترل را رد می کنیم لغایت عمل گلیم بافی و دودمان بافی روی آن انجام شود و به جای نخ زه بالائی چوب هاف را پیمان می دهیم. بعد از پیمان دادن چوب های فوق بهتر است که عمل کو جی پیچی را اتمام دهیم (لازم به ذکر است که وجود کجو در طریق ترکی الزامی نیست).